Zatarcie skazania to mechanizm prawny, który umożliwia osobie skazanej odzyskanie pełni praw i usunięcie śladów wyroku z rejestru karnego. W polskim systemie prawnym instytucja ta pełni kluczową rolę w procesie resocjalizacji, dając skazanym szansę na reintegrację społeczną oraz odbudowanie swojego wizerunku zawodowego i osobistego. Zatarcie skazania oznacza fikcję prawną, w której po spełnieniu określonych warunków, skazanie przestaje być uwzględniane w dokumentach takich jak Krajowy Rejestr Karny, a osoba skazana może być uznawana za niekaraną. Ma to znaczenie m.in. w kontekście ubiegania się o pracę, prowadzenia działalności gospodarczej czy innych sytuacjach, w których wymagana jest niekaralność.

Zatarcie skazania – Dlaczego jest to takie istotne?

Polskie przepisy karne przewidują bowiem wiele obostrzeń dla osób uprzednio skazanych prawomocnym wyrokiem w trakcie postępowania o kolejne przestępstwo. Można wśród nich wyróżnić:

• uznanie skazania za okoliczność obciążającą w nowym postępowaniu karnym;
• możliwość przypisania sprawcy recydywy;
• brak możliwości zastosowania instytucji warunkowego umorzenia postępowania;
• zakaz wykonywania określonych zawodów lub zajmowania określonego stanowiska;
• zaostrzenie zastosowania środków karnych przy kolejnym przestępstwie, np. zakazu prowadzenia pojazdów;
• zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej.

Jak zatem przepisy kształtują możliwość zatarcia skazania?

W polskim systemie prawa karnego zatarcie skazania następuje z mocy prawa po upływie określonego czasu od odbycia kary lub jej darowania. Okres ten zależy od rodzaju przestępstwa i wysokości orzeczonej kary.

1. Kara pozbawienia wolności: zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania (w przypadku dożywocia – od przedawnienia jej wykonania lub darowania kary). Sąd może jednak na wniosek skazanego zarządzić zatarcie skazania już po upływie 5 lat, jeżeli skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara pozbawienia wolności nie przekraczała 3 lat.
2. Skazanie na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania: skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z upływem roku od zakończenia okresu próby.
3. Kara ograniczenia wolności: zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 3 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania.
4. Kara grzywny: zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania.
5. Odstąpienie od wymierzenia kary: zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia.

Kiedy zatarcie skazania nie może nastąpić?

Co istotne – jeżeli orzeczono środek karny, przepadek lub środek kompensacyjny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem jego wykonania. Zatarcie skazania nie może nastąpić również przed wykonaniem środka zabezpieczającego. Dotyczy to również sytuacji skazania na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania. Oznacza to, że w przypadku przestępstw, gdzie obligatoryjne jest wykonanie środka karnego (np. zakazu prowadzenia pojazdów), czy też wykonanie zobowiązania finansowego nałożonego wyrokiem (np. świadczenie pieniężne na Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej) – zatarcie skazania nie nastąpi przed wykonaniem tych obowiązków, nawet jeśli kara zasadnicza została wykonana.

Wyjątki od zasady zatarcia skazania

W kodeksie karnym wprowadzono wyłączenie od zasady zatarcia skazania – Nie podlega zatarciu skazanie na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej i obyczajności, jeżeli pokrzywdzony był małoletnim poniżej lat 15.

Jednoczesność zatarcia

Jeżeli sprawcę skazano za dwa lub więcej nie pozostających w zbiegu przestępstw, jak również jeżeli skazany po rozpoczęciu, lecz przed upływem, okresu wymaganego do zatarcia skazania ponownie popełnił przestępstwo, dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań.

W niektórych wypadkach ustawodawca dostrzega jednak możliwość modyfikacji ogólnych zasad, wprowadzając możliwość ubiegania się przez osobę skazaną o tzw. wcześniejsze zatarcie skazania. Jak każdy wyjątek w prawie karnym, nie znajduje on zastosowania w każdym wypadku, a jedynie w ściśle określonych przez kodeks karny sytuacjach. I tak, w odniesieniu do skazanego na karę pozbawienia wolności, wyjątkiem od zasady jest poruszone wcześniej umożliwienie, na wniosek skazanego zarządzenia zatarcia skazania już po upływie 5 lat. Badane jest wówczas, czy skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara pozbawienia wolności nie może przekraczać 3 lat.