Zatrzymanie a tymczasowe aresztowanie – podstawowe definicje

Zatrzymanie i tymczasowe aresztowanie to dwie różne instytucje postępowania karnego – często mylone, choć pełnią zupełnie inne funkcje.

• Zatrzymanie – środek przymusu polegający na krótkotrwałym pozbawieniu wolności osoby fizycznej. Może być zastosowane jedynie w określonych prawem przypadkach. Wyróżniamy kilka rodzajów zatrzymań:
  • zatrzymanie porządkowe (prewencyjne),
  • zatrzymanie penitencjarne,
  • zatrzymanie administracyjne,
  • ujęcie obywatelskie,
  • zatrzymanie policyjne.
• Tymczasowe aresztowanie – środek zapobiegawczy o charakterze izolacyjnym. Może być stosowany wyłącznie na mocy postanowienia sądu i tylko wobec osoby, której postawiono zarzuty popełnienia przestępstwa.

Kiedy policja może zatrzymać podejrzanego?

Zatrzymanie może być dokonane przez Policję oraz inne służby – w zakresie ich kompetencji – takie jak: Straż Graniczna, ABW, KAS, CBA czy Żandarmeria Wojskowa.

Zatrzymanie jest możliwe, gdy:

• istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa, oraz:
  • zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się osoby,
  • istnieje ryzyko zatarcia śladów przestępstwa,
  • nie można ustalić tożsamości osoby,
  • istnieją przesłanki do zastosowania trybu przyspieszonego postępowania,
  • podejrzany popełnił przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby wspólnie zamieszkującej i istnieje ryzyko ponownego ataku – zwłaszcza gdy użyto broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu (w takiej sytuacji zatrzymanie jest obowiązkowe).

Zatrzymanie na polecenie prokuratora

Prokurator może zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie podejrzanego, jeżeli:

• zachodzi obawa, że osoba nie stawi się na wezwanie w celu przedstawienia zarzutów lub poddania się obowiązkowym badaniom,
• istnieje ryzyko bezprawnego utrudniania postępowania (np. mataczenie, kontakt z innymi podejrzanymi),
• konieczne jest natychmiastowe zastosowanie środka zapobiegawczego.

⚠️ Prokurator może zarządzić zatrzymanie tylko w ramach toczącego się postępowania przygotowawczego.

Rola adwokata w sytuacji zatrzymania

Zatrzymanie to często nagła i stresująca sytuacja. Zatrzymany nie zawsze wie, co mówić, czego unikać, jak się zachować – a każde słowo może mieć później znaczenie procesowe.

Dlatego kontakt z adwokatem już na tym etapie ma ogromne znaczenie.

Obecność profesjonalnego pełnomocnika:

• daje poczucie bezpieczeństwa,
• pozwala zachować kontrolę nad przebiegiem czynności,
• minimalizuje ryzyko niekorzystnych depozycji składanych w stresie,
• zapewnia fachową pomoc podczas przesłuchania,
• umożliwia natychmiastową reakcję na ewentualne naruszenia praw zatrzymanego.

Już na etapie zatrzymania warto skorzystać z pomocy adwokata lub radcy prawnego – to realna ochrona Twoich interesów.

Prawa osoby zatrzymanej

Zatrzymanemu przysługuje szereg gwarancji procesowych:

• Prawo do informacji o przyczynie zatrzymania i do bycia wysłuchanym.
• Prawo do złożenia oświadczenia – lub odmowy jego złożenia – bez konieczności podawania przyczyny.
• Prawo do niezwłocznego kontaktu z adwokatem i rozmowy z nim na osobności.
• Prawo do tłumacza – jeśli zatrzymany nie zna języka polskiego.
• Prawo do otrzymania odpisu protokołu zatrzymania.
• Prawo do poinformowania bliskich (osoby wskazanej, pracodawcy, uczelni, dowódcy itp.).
• Prawo do kontaktu z konsulem – w przypadku cudzoziemców lub osób bez obywatelstwa.
• Prawo do złożenia zażalenia na zatrzymanie – w terminie 7 dni od dnia zatrzymania.
• Prawo do natychmiastowego zwolnienia – jeśli przyczyny zatrzymania przestały istnieć lub po:
  • 48 godzinach od zatrzymania, jeśli nie zostanie przekazany do sądu z wnioskiem o areszt,
  • 24 godzinach od przekazania do sądu, jeśli nie zostanie zastosowany areszt.
• Prawo do pomocy medycznej – jeśli stan zdrowia tego wymaga.

Tymczasowe aresztowanie – kiedy jest stosowane?

Tymczasowe aresztowanie to izolacyjny środek zapobiegawczy stosowany wyłącznie przez sąd i tylko wobec osoby podejrzanej, której postawiono zarzuty.

Przesłanki ogólne

Areszt może zostać zastosowany, gdy:

• konieczne jest zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania,
• istnieje ryzyko popełnienia nowego, poważnego przestępstwa,
• dowody wskazują na wysokie prawdopodobieństwo winy oskarżonego.

Przesłanki szczególne

Dodatkowo musi zaistnieć co najmniej jedna z poniższych okoliczności:

• Obawa ucieczki lub ukrycia się, szczególnie jeśli:
  • nie można ustalić tożsamości oskarżonego,
  • nie ma on stałego miejsca pobytu w Polsce.
• Obawa utrudniania postępowania, np. przez:
  • wpływanie na świadków,
  • mataczenie.
• Grożąca surowa kara – jeżeli:
  • zarzucane przestępstwo zagrożone jest karą powyżej 8 lat więzienia,
  • sąd pierwszej instancji orzekł karę nie niższą niż 3 lata.
• Zagrożenie dla życia, zdrowia lub bezpieczeństwa publicznego – zwłaszcza jeśli oskarżony groził popełnieniem przestępstwa.

Przeszkody w zastosowaniu aresztu

Sąd nie powinien zastosować tymczasowego aresztowania, jeżeli:

• istnieje realne niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia oskarżonego,
• areszt pociągałby wyjątkowo ciężkie skutki dla jego bliskich,
• przestępstwo zagrożone jest karą do roku pozbawienia wolności,
• istnieje wysokie prawdopodobieństwo orzeczenia kary z warunkowym zawieszeniem jej wykonania.

Jak długo może trwać tymczasowe aresztowanie?

Początkowo sąd może zastosować areszt na maksymalnie 3 miesiące.

Jeśli zachodzą ku temu podstawy, a przesłanki są nadal aktualne, areszt może być przedłużany – na dalszy, oznaczony okres.

Areszt jest środkiem wyjątkowym i powinien być stosowany jedynie wtedy, gdy inne środki (np. dozór policji, zakaz opuszczania kraju, poręczenie majątkowe) okażą się niewystarczające.

Czy można zaskarżyć postanowienie o areszcie?

Tak. Na postanowienie sądu o zastosowaniu tymczasowego aresztowania przysługuje zażalenie. Warto w tym celu skorzystać z pomocy doświadczonego adwokata.

Adwokat może skutecznie:

• zakwestionować przesłanki zastosowania aresztu,
• wykazać istnienie mniej dolegliwych środków zapobiegawczych,
• złożyć wniosek o uchylenie lub zamianę tymczasowego aresztu na dozór, poręczenie majątkowe itp.

Co robić w sytuacji zatrzymania lub aresztowania?

1. Zachowaj spokój. Nie działaj pod wpływem emocji.
2. Nie składaj wyjaśnień bez obecności obrońcy.
3. Nie podpisuj dokumentów bez konsultacji z adwokatem.
4. Skorzystaj z pomocy profesjonalnego pełnomocnika – np. adwokata specjalizującego się w sprawach karnych.

Doświadczony adwokat pomoże Ci skutecznie zawalczyć o wolność i prawa procesowe.

Stan prawny na dzień: 22 marca 2025 r.