Na czym polega odpowiedzialność karna nieletnich w Polsce?

Odpowiedzialność karna nieletnich w Polsce różni się od odpowiedzialności osób dorosłych. Wynika to z konieczności uwzględnienia procesu dojrzewania i wychowania młodych osób oraz ich zdolności do ponoszenia konsekwencji za swoje czyny. System prawny kładzie nacisk na działania resocjalizacyjne i wychowawcze, a nie jedynie represyjne.

Trzy podstawowe pojęcia w prawie karnym

W istocie przepisy prawnokarne w Polsce rozróżniają trzy podstawowe pojęcia: • małoletni – osoba, która nie ukończyła lat 18,

• nieletni – osoba, która w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończyła lat 17, czyli wieku wyznaczającego dolną granicę ponoszenia odpowiedzialności karnej (z pewnymi wyjątkami, które ustalają dolną granicę karalności na lat 15),
• młodociany – osoba (sprawca), który w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat i w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat – ma to konsekwencje przy ustalaniu warunków odpowiedzialności karnej młodocianego, co do zasady działając łagodząco.

Ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich

Co do zasady w sprawach nieletnich i popełnionych przez nich czynów zastosowanie znajduje ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (która zastąpiła obowiązującą wcześniej ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich).

Kiedy podejmuje się działania wobec nieletnich?

Przewidziane w ustawie działania podejmuje się w przypadkach, gdy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji lub dopuścił się czynu karalnego – przestępstwa lub wykroczenia. Dla ustalenia warunków odpowiedzialności nieletniego na zasadach określonych w ustawie określa się również, czy nieletni wykazuje przejawy demoralizacji.

Środki przeciwdziałania demoralizacji i czynom karalnym

Środki przeciwdziałania demoralizacji nieletnich i dopuszczaniu się przez nich czynów karalnych mają na celu oddziaływanie wychowawcze nieletniego, przy ustaleniu jego ogólnych właściwości i warunków osobistych. Wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze, środek leczniczy oraz środek poprawczy.

Środki wychowawcze

Środkami wychowawczymi są:

1. upomnienie
2. zobowiązanie do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody w całości albo w części, do zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, do wykonania prac społecznych, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym, w szczególności terapii uzależnień, psychoterapii, psychoedukacji, lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, do powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub do zaniechania używania substancji psychoaktywnej;
3. nadzór odpowiedzialny rodziców albo opiekuna nieletniego;
4. nadzór organizacji społecznej, w tym organizacji pozarządowej, której celem statutowym jest praca z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, zapobieganie demoralizacji nieletnich lub pomoc w readaptacji społecznej nieletnich, pracodawcy albo osoby godnej zaufania udzielających poręczenia za nieletniego;
5. nadzór kuratora sądowego;
6. skierowanie do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej, w tym organizacji pozarządowej, lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją;
7. zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów albo pojazdów określonego rodzaju;
8. przepadek przedmiotów pochodzących z czynu zabronionego, przepadek przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia czynu zabronionego, przepadek równowartości przedmiotów pochodzących z czynu zabronionego lub przedmiotów, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia czynu zabronionego, przepadek przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przesyłanie, przenoszenie, przewóz lub przechowywanie jest zabronione, przepadek przedsiębiorstwa albo jego równowartości, przepadek pojazdu mechanicznego albo równowartości pojazdu, przepadek korzyści majątkowej albo jej równowartości lub przepadek przedmiotów czynów zabronionych;
9. umieszczenie w rodzinie zastępczej zawodowej specjalistycznej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do sprawowania opieki nad nieletnim, zwanej dalej „rodziną zastępczą zawodową”;
10. umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym;
11. umieszczenie w okręgowym ośrodku wychowawczym.

Środek leczniczy i środek poprawczy

Środkiem leczniczym jest umieszczenie w zakładzie leczniczym, w którym są udzielane nieletnim świadczenia zdrowotne z zakresu opieki psychiatrycznej lub leczenia uzależnień.
Środkiem poprawczym jest umieszczenie w zakładzie poprawczym.

Kto rozpoznaje sprawy nieletnich?

Co do zasady sprawy z zakresu odpowiedzialności nieletnich za czyny karalne rozpoznają wydziały rodzinne sądów rejonowych, chyba że zachodzą przesłanki do pociągnięcia nieletniego do odpowiedzialności za przestępstwo na zasadach określonych w kodeksie karnym – wówczas sprawa trafia do wydziału karnego, zaś nieletni odpowiada wówczas na zasadach określonych w tych przepisach, a zatem „jak dorosły”.

Podsumowanie i pomoc prawna

Polski system prawny w zakresie odpowiedzialności karnej nieletnich stara się równoważyć aspekt wychowawczy z koniecznością ochrony społeczeństwa przed czynami zabronionymi. Każda sprawa rozpatrywana jest indywidualnie, a decyzje podejmowane są z uwzględnieniem dobra nieletniego i interesu społecznego.
Jeśli Państwo lub Państwa bliscy mają wątpliwości dotyczące spraw związanych z odpowiedzialnością karną nieletnich, warto skonsultować się z doświadczonym adwokatem, który pomoże znaleźć najlepsze rozwiązanie.
Szanowni Państwo, zespół Kancelarii świadczy pomoc w sprawach z zakresu nieletnich – zapraszamy do kontaktu.

Stan prawny: 17.02.2025